Сақтандыру нарығы және актуарлық есеп айырысу Департаменті директорының міндетін атқарушы Елена Филимонованың түсініктемесі

Қайта сақтандыру – бұл тәуекелдерді басқарудың тиімді құралы, ол қабылданған тәуекелдер бойынша жауапкершіліктің бір бөлігін бір сақтандыру ұйымынан екіншісіне беруді көздейді. Қарапайым тілмен айтқанда, қайта сақтандыру – бұл сақтандыру ұйымына арналған сақтандыру, бұл үлкен сақтандыру төлемін төлеу мүмкіндігін азайтады.

Сақтандыру тәуекелдері пайда болу ықтималдығы мен шығындар деңгейі бойынша әртүрлі болады. Көптеген сақтандыру ұйымдары, мысалы, ғарыш объектілеріндегі апат, ұшақ апаты, жер сілкінісінің салдары және т.б. сияқты ірі шығындарды жалғыз өзі өтей алмайды. Бірінші төлем сақтандыру ұйымын дефолтқа әкеледі және сақтандырылған шығындар толық көлемде өтелмеуі де мүмкін. Сондықтан, қайта сақтандырудың көмегімен сақтандырушы өзінің қаржылық орнықтылығы мен сақтандыру қызметінің рентабельділігін қамтамасыз ете отырып, теңдестірілген сақтандыру портфелін құрады. Біз нақты кейстердегі  қайта сақтандырудың тиімділігін қарастыруды ұсынамыз. Бірнеше мысал келтірейік.

2008 жылғы 26 қарашада «KazSat» жерсерігі басқару сигналдарына жауап беруді тоқтатып, бағдарланбаған бағытқа ұшып кетті. Жерсерігі  сақтандырылғандықтан, қазақстандық сақтандыру ұйымы 5,5 млрд теңге (46 млн АҚШ доллары) мөлшерінде сақтандыру төлемін жасады. Тәуекелдің негізгі бөлігі 23 қайта сақтандыру компаниясында қайта сақтандырылды, сондықтан жерсеріктің  жоғалуын өтеу негізінен қайта сақтандыру арқылы жүзеге асырылды.

2018 жылғы қарашада «АрселорМиттал Теміртау» АҚ конвертер цехының газ құбырында өрт орын алып, оның салдарынан конвертер цехының жұмысы  тоқтады. Сақтандыру төлемі 38,8 млрд теңгені құрады және 2019 жылы сақтандырудың ерікті түрі бойынша барлық сақтандыру төлемдерінің 86%-ын құрады. Бұл ретте қайта сақтандырушылар 37,6 млрд теңгені немесе тәуекелдің 96,7%-ын өтеді.

Мысалдардан көріп отырғанымыздай, сақтандыру ұйымдары ірі тәуекелдерді қайта сақтандырып, сақтанушылар алдындағы міндеттемелердің орындалуын қамтамасыз етті, ал өздерін ірі қаржылық шығындарға әкеп соғатын тәуекелдік жағдай басталған кезде банкроттықтан қорғады.

Қайта сақтандыру сақтандыру ұйымының тұрақты жұмыс істеуін қамтамасыз етудің пәрменді құралы болып табылады және жеке сақтандыру ұйымы үшін де, жалпы сақтандыру саласы үшін де бірқатар артықшылықтарға әкеледі.

Бірінші.

Сақтандыру

көлемін

ұлғайтуға

қайта сақтандыру

мүмкіндік

береді:

тәуекелдің

бір

бөлігін

қайта

сақтандырушыға

беру арқылы

сақтандыру

ұйымдары

өз

бизнесін

кеңейтіп

,

қосымша

ақша

ағындарын

құра отырып,

жаңа

нарықтарға

шыға

алады.

Екінші. Қайта

сақтандыру

бір

апатты

оқиғадан

болатын

шығындардың

әсерін

азайту

арқылы

сақтандырушылардың

тәуекелдерін

әртараптандыруды

қамтамасыз

етеді.

Үшінші. Қайта

сақтандыру

қаржылық

тұрақтылықты

сақтауға

мүмкіндік

береді

.

Қайта сақтандырушылармен

тәуекелдерді

бөлу

арқылы

сақтандырушылар

сақтандыру

ұйымының

қаржылық

орнықтылығына

теріс

әсер

ететін

апатты

оқиғалардың

немесе

ірі

қаржылық

шағымдардың

жалпы

әсерін

азайта

алады

.

Төртінші.

Халықаралық

қайта

сақтандырушымен

серіктестікте

отандық

сақтандыру

ұйымдары

білімге

қол

жеткізе

алады

және

әртүрлі

салалардағы

өзінің

андеррайтинг

тәжірибесі

мен

баға

стратегиясын

жақсарта

алады.

Бесінші. Қайта

сақтандыру

сақтандырушы

үшін

капиталды

оңтайландыруда

шешуші

рөл

атқарады

.

Өз

тәуекелдерін

қайта

бөлу

арқылы

сақтандырушылар

капитал

жүктемесін

азайта

алады,

осылайша

ресурстарды

өсу

мүмкіндіктеріне

инвестициялау

,

операцияларды

кеңейту

немесе

капиталды

реттеу

талаптарын

сақтау

сияқты

басқа

мақсаттарға

пайдалана

алады.

Қазақстаннан

қайта

сақтандыру

бүгінде

негізінен

шетелге

кетеді.

2023

жылы

қайта

сақтандыруға

берілген

сыйлықақылардың

негізгі

үлесі

мынадай

елдерге

тиесілі

:

Ұлыбритания - 37,1%;

Швейцария

–

7,9%;

Германия - 6,1%. Тәуекелдер

Standard

&

Poor

'

s,

Moody

'

s

немесе

Fitch

Ratings

сияқты

ірі

халықаралық

агенттіктердің

бірінің

лицензиясы

және

жоғары кредиттік

рейтингі

бар

қайта

сақтандыру

компанияларына

беріледі

.

Тәуекелдерді

рейтингі

төмен

қайта

сақтандырушыға

беру

кезінде

сақтандыру

компаниясы

оның

төлем

қабілеттілігін

бағалау

кезінде

капиталға

қосымша

жүктеме

алады

деп

заңнамалық

түрде

көзделген

.

Осылайша

бұл

талап

сақтандыру

компанияларын

жоғары

рейтингі

бар

қайта

сақтандырушыларға

тәуекелдерді

беруге

ынталандырады

.

Бүгінгі

таңда

отандық

сақтандыру

компаниялары

негізінен

Swiss

Reinsurance

Company

Limited,

Hannover

Ruckversicherung

AG

және

General

Reinsurance

AG

сияқты

халықаралық

қайта

сақтандыру

компанияларымен

жұмыс

істейді

.

Сыртқы

қайта

сақтандырудың

ашықтығын

қамтамасыз

ету

мақсатында

2018

жылы

реттеуші

бірқатар

заңнамалық

бастамаларды

қабылдады

:

шетелге

қайта

сақтандыру

схемасына

өзгерістер

енгізілді

.

Бірінші

брокер

сақтандырушыға

шетелдік

қайта сақтандырушының

тәуекелдерді

беру

және

қабылдау

фактісін

растайтын

құжаттарды

ұсыну үшін

резидент

не

лицензияланған

реттеуші

сақтандыру

брокері-бейрезидент

болуы тиіс екендігі көзделген

.

Бұл

талап

тәуекелдерді

шетелге

беру

процесінің

ашықтығын

арттыруға

ықпал

етеді

.

Реттеуші сақтандыру тәуекелдерін қайта сақтандыруға қайта беруге тыйым салынған қайта сақтандырушы бейрезидент-ұйымдардың және сақтандыру бейрезидент-брокерлерінің тізілімін (blacklist) жүргізу бойынша өкілеттіктерге ие. Тізілме енгізу негіздері қайта сақтандыру төлемін жүзеге асырмау фактілерінің болуы (немесе оны толық көлемде жүзеге асырмау) және реттеушіге қабылданған тәуекелдердің, сыйлықақылардың көлемі және жасалған қайта сақтандыру шартының маңызды талаптары туралы мәліметтерді ұсынбау болып табылады. Сақтандырудың екі саласы арасындағы «айқаспалы» қайта сақтандыру мүмкіндігі заңнамалық түрде алып тасталған және тиісті сақтандыру сыныбы бойынша лицензия болған жағдайда ғана қайта сақтандыруға тәуекелдерді қабылдау бойынша талаптар белгіленген. Бұл өзгеріс бағалаудағы ықтимал кемшіліктерге байланысты жүйелі тәуекелдерді алып тастауға және әлеуметтік маңызы бар сынып – жазатайым оқиғалардан міндетті сақтандыру (ЖОМС) бойынша тәуекелдерді басқаруға алып келді.   

Агенттік сақтандыру резервтерін есептеу кезінде қайта сақтандырушының үлесін қалыптастыруға деген талаптарды қатаңдатты. Сақтандырушы резервтерді азайту құқығына қайта сақтандырушы тәуекелді қабылдауды растаған жағдайда ғана ие болды. Қадағалау практикасы қабылданған шаралардың тиімділігін растайды, себебі күтілгендей, қайта сақтандыру бойынша мәмілелердің ашықтығы артып, қайта сақтандыру тек тәуекелдерді қайта бөлу құралы ретінде қолданыла бастады.  

Алайда, қайта сақтандыруға тек шетелдік қайта сақтандырушылар ғана қатыспайды. Бүгінгі таңда Қазақстанның сақтандыру нарығында ішкі және кіріс қайта сақтандыру нарығы көлемінің ұлғаю үрдісі байқалады. Ел ішінде қайта сақтандырылған сақтандыру сыйлықақыларының көлемі: 2022 жылғы 19 млрд-тан 2023 жылы 35 млрд-қа дейін 86%-ға өсті. Сондай-ақ, кіріс қайта сақтандыру көлемі 41%-ға өсті. Бұл қазақстандық сақтандыру нарығына деген сенімнің артып келе жатқандығын және оның сыйымдылығының артқанын айғақтайды.

Барлық отандық сақтандырушылар кіріс қайта сақтандыруды белсенді дамыта алмайтынын мойындау қажет. Дегенмен, елде халықаралық нарыққа шығатын қайта сақтандыру ұйымдары бар. Атап айтқанда, ірі отандық сақтандырушылардың бірі Түркиядағы жойқын жер сілкінісі салдарынан болған шығындарды өтеу үшін халықаралық қайта сақтандыру бағдарламасы шеңберінде жалпы сомасы 6,4 млрд теңгеге шығынды өтеді.

Қайта сақтандыру институты Қазақстанда дамып келеді, отандық ойыншылар уақыт өте келе тәжірибе жинап, қайта сақтандырудың артықшылықтарын пайдаланады. Қазіргі уақытта сақтандырушылар тәуекелдерді қайта бөлудің тиімді жүйесін қайта сақтандыру арқылы құруға тырысуда, бұл елдің сақтандыру сыйымдылығын арттыруға мүмкіндік береді. Бұл Қазақстанда ірі төлемдер мен сақтандыру пулдарын дамыту тән болатын апатты тәуекелдерді сақтандыру сияқты ірі жобаларды іске асыру үшін мүмкіндіктер ашады. Қазақстанда сақтандыруды өтеудің өсуі жөніндегі осы және басқа да тетіктер Қазақстанның қаржы секторын дамытудың 2030 жылға дейінгі тұжырымдамасында көзделген.

 

Сыртқы коммуникациялар басқармасы

+7 (727) 237 1089,

 

press@finreg.kz

 

Ақпарат көзі: Қазақстан Республикасының Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігі