Қазақстан Республикасының Жоғары аудиторлық палатасында өткен отырыста 2022-2023 жылдары Жетісу облысында мемлекеттік қаражаттың пайдаланылу тиімділігіне жүргізілген аудиттің нәтижелері қаралды.

Әлихан Смайыловтың төрағалығымен, сондай-ақ өңір әкімдігі басқармаларының қатысуымен мемлекеттік аудит материалдары талқыланды.

Жетісу облысы республикалық тауарлық өндірісте аккумулятор батареяларын (100%), қант (34%) және керамикалық плиталарды (21%) өндіруде басым орынға ие. Мұнда негізгі құрылыс материалдары мен конструкцияларының 40-тан астам түрі шығарылады. Бұл ретте облыс аграрлық өңір болып есептеледі, өйткені мұнда республикадағы жалпы ауыл шаруашылығы өнімдерінің шамамен 5,5% өндіріледі.

Дегенмен, мемлекеттік аудит барысында бюджеттің сапалы және тиімді орындалуына әсер ететін бірқатар жүйелі проблема мен рәсімдік бұзушылық анықталды. 

Өңір республикалық бюджеттен бөлінетін қаражатқа аса тәуелді. Трансферттерді есептемегенде жергілікті кірістер жалпы шығыстардың 16% ғана жабады. Бұл ретте облыстық бюджеттің атқарылуы нәтижеге толықтай бағдарланбаған. Жекелеген көрсеткіштердің ыңғайлы тұжырымдары бюджеттік бағдарламалардың әкімшілеріне қол жеткізу үшін тиісті шараларды қолданбауға мүмкіндік береді. Бұл бөлінген қаражатты тиімсіз пайдалану тәуекелдерін тудырады.

«Сіздерде өңірлік индустриалдандыру картасында 32 жоба бар. Алайда олардың үшеуі жұмыс істемейді, тағы үшеуін іске асыру тоқтатылды, бір жоба тоқтап тұр. Яғни жеті жоба бойынша ешқандай нәтиже жоқ. Бұны сіздердегі әрбір өндірістің облыс экономикасына қосатын елеулі үлесін ескеріп, алдын ала есепке алу қажет. Толық қуаттылықпен жұмыс істейтін жобаларды жоспарлау сатысында іріктеп алу керек. Бұған мемлекеттік қаражат жұмсалады, өңірдің инфрақұрылымдық әлеуеті жұмылдырылады», –  деді Әлихан Смайылов облыс әкімдігінің өкілдеріне.

Мемлекеттік аудит іс-қимылдарды өзара келіспеу бюджеттік жобаларды жоспарлауда кемшіліктерге әкелгенін анықтады. Мәселен, Басқыншы ауылындағы мектептің жобалық қуаты 425 оқушыға 300 орынды, ал Қазақстанның 10 жылдығы ауылында 69 оқушыға 120 орынды құрайды. Облыста барлығы 4730-ға жуық студенттік орын қажет.

Бюджет қаражатын тиімсіз пайдалану жағдайлары анықталып отыр, бұл артық шығыстар мен қажетсіз шығындарға әкеп соқтырады. Мысалы, «Алматы облысы әкімдігінің ғимаратын реконструкциялау» жобасы шеңберінде 603 жиынтық жұмыс станциясы (компьютерлік техника) сатып алынған, ал бекітілген сметаға нақты қажеттілік небәрі 250 жиынтықты құрайды. Бақылау қарап-тексеру нәтижесінде қоймада құны 150 миллион теңгеден асатын талап етілмеген 351 жұмыс станциясы анықталды.  

Абаттандыру жұмыстарының, сондай-ақ жылу-, сумен жабдықтау және кәріз желілері бойынша жұмыстардың кешіктірілуі пайдалануға берілген тұрғын үйлерге қоныстануды кешіктірді. Мәселен, Панфилов ауданында 60 пәтерлік төрт және 80 пәтерлік екі тұрғын үй 1,5 жылдан астам уақыт бос тұр. Олардың жалпы құны шамамен 5,8 млрд теңгені құрайды.

Инвестициялық жобалардың іске асырылуын дұрыс талдамау, олардың құнының өсуіне және іске қосу мерзімінің кешіктірілуіне әкелді. Атап айтқанда, облыста 10,5 миллиард теңгенің үш жобасы жұмыс істемейді, тағы 1,1 миллиард теңгенің үш жобасы уақытша тоқтатылды. 14 жобаның құны шамамен 55 миллиард теңгеге ұлғайды.

Алматы – Ақтоғай автомобиль жолын реконструкциялауды кешіктіру 2022 жылға көзделген 1 млрд теңге бюджет қаражатының игерілмеуіне әкелді. Жалпы, облыстық және аудандық маңызы бар автомобиль жолдарын күтіп ұстауды жүйелі түрде жеткіліксіз қаржыландыру байқалады.

Аудит барысында «Жетісу» ӘКК» АҚ-ның шығынды кәсіпорындарға қаражат салып, пайдаланылмайтын техниканы сақтап және бюджеттік жобаларды экономикалық пайдасыз жүзеге асырып, мемлекеттік активтерді тиімсіз басқаратыны анықталды. Қоғамның қатысу үлесі бар 31 компанияның 19% жұмыс істемейді, 16% 1,3 млрд теңгеге теріс қаржылық нәтиже көрсетіп отыр. Мысалы, «АксуКант» ЖШС еншілес ұйымы 2,7 млрд теңге қаржылай көмекті қайтаруы тиіс, ал «Жетісу» ӘКК соған қарамастан оны 1,9 млрд теңге қарызбен қаржыландырып, жарғылық капиталын 1,4 млрд теңгеге ұлғайтқан.

Жоғары аудиторлық палата жүргізген тексеру іс-шараларының қорытындысы бойынша 2,6 млрд теңгеге қаржылық бұзушылықтар, 20 млрд теңгеден астам бюджет қаражатын тиімсіз жоспарлау және пайдалану, сондай-ақ 226 рәсімдік бұзушылық анықталды. Қаралып отырған кезеңдегі ықтимал шығындар мен жіберіп алған пайда 214 млн теңгені құрады.

ЖАП мемлекеттік органдар мен Жетісу облысының әкімдігіне анықталған бұзушылықтарды жою және лауазымды адамдардың жауаптылығын қарау жөнінде тапсырма берді. Жекелеген фактілер бойынша материалдарды құқық қорғау органдарына жіберу жоспарлануда.

Ақпарат көзі: Қазақстан Республикасының Жоғары аудиторлық палатасы