Адам құқығы деген ұғым бар екенін әрқайсымыз білеміз. Бірақ ол нақты не екенін барлығымыз білеміз бе? Бұл принциптердің астарында қандай идея жатыр? Әрі-беріден соң, адамның қандай құқықтары бар?

Осы мәселені анықтауға тырысайық.

Адам құқықтарының идеясы – бұл әркімнің, басқа адамнан немесе мемлекет тарапынан қысым немесе кемсітушіліктен қорықпай, еркін өмір сүруге және дамуға мүмкіндігі бар әділ де тең қоғам құру.

Адам құқықтарына әрбір азамат туғанынан ие болады.

1948 жылы 10 желтоқсанда БҰҰ Ассамблеясы Адам құқықтарының жалпыға бірдей декларациясын қабылдады.

Мұны тарихи құжат деп бағалауға болады, өйткені онда адам құқықтарын әмбебап, бөлінбейтін және ажырамас деп тану, жаһандық мойындау мен құрметтеу қажет екені көрсетілген.

Декларация барлық адамдар еркін және қадір-қасиеті мен құқықтары бойынша тең болып туады деген қағидаға негізделген.

Құжат адамның негізгі құқықтарын сипаттайтын 30 бапты қамтиды, оның ішінде өмір сүру және бостандық құқығы, ойлау, ар-ождан, сенім бостандығы, еңбек ету, демалу және бос уақытты өткізу құқығы, өз елін басқаруға қатысу құқығы және білім алу құқығы бар.

Декларация кемсітушілікке, құлдыққа және адам саудасына, азаптау мен қатыгездікке, негізсіз тұтқынға алу мен қамауға алуға, жеке өмірге араласуға және ар-намыс пен беделге қол сұғуға қарсы.

Омбудсмен институтының тарихы XVIII ғасырдың аяғынан - Швецияда алғаш рет Омбудсмен тағайындалған кезден басталады. Содан бастап көптеген елдер азаматтардың құқықтарын мемлекеттік органдар мен мекемелер тарапынан болатын бұзушылықтардан қорғау үшін осыған ұқсас институттарды енгізді.

Қазақстандағы адам құқықтары жөніндегі ұлттық институт – Адам құқықтары жөніндегі уәкіл (АҚЖУ).

Омбудсменнің негізгі міндеті – адам құқықтарын қорғауға жәрдемдесу

Қазақстанда Омбудсмен институтын құру идеясы алғаш рет 1995 жылы қаңтарда БҰҰ Адам құқықтары жөніндегі Жоғарғы Комиссарының кеңсесі Женевада ұйымдастырған халықаралық семинарда айтылды.

2002 жылғы 19 қыркүйекте Қазақстан Президентінің Жарлығымен Адам құқықтары жөніндегі уәкіл институты құрылды.

2022 жылғы 5 қарашада Мемлекет басшысы «Адам құқықтары жөніндегі уәкіл туралы» Конституциялық заңға қол қойды. Нақтылап айтқанда, ол Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің мәртебесін, өкілеттіктерін және тәуелсіздігінің кепілдіктерін белгілейді.

Омбудсмен өз қызметін жүзеге асыру кезінде заңдылық, әділдік, бейтараптық, объективтілік, жариялылық, ашықтық, айқындық және Конституциялық Заңның 2-бабында бекітілген өзге де қағидаттарды басшылыққа алады.

Оның міндеттеріне адам мен азаматтың бұзылған құқықтары мен бостандықтарын қалпына келтіруге жәрдемдесу, сондай-ақ адам мен азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын ілгерілету кіреді.

Қазіргі (2024 ж.) Адам құқықтары жөніндегі уәкіл – Артур Ластаев.

Уәкіл жанжалдарды өзі шешпейді, бірақ адам құқықтары бұзылған жағдайларда ол ахуалды зерделеуге, құзыретті органдарға ұсынымдар жасауға, белгіленген талаптардың орындалуын бақылауға құқылы, сол арқылы жәбірленуші тараптардың құқықтарын қалпына келтіруге және қорғауға ықпал етеді.

Қазіргі әлемде адам құқықтары саласы барған сайын маңызды және серпінді ілгерілеп келеді. Бұл саланың дамуы қоғамдағы, технологиядағы және тіпті геосаясаттағы қиындықтар мен өзгерістермен байланысты.

Бір жағынан, бұл сөз бостандығы мен ақпаратқа қол жеткізу құқығын насихаттайды, екінші жағынан, құпиялылық пен жеке деректерді қорғау, сондай-ақ пікірді көпшілікке тарату үшін жауапкершілік мәселелерін көздейді.

Қазіргі әлемдегі адам құқықтарының дамуы үнемі бейімделуді талап етеді.

Бұл - әрбір адамның құқықтары қорғалатын және құрметтелетін әділетті де ізгі қоғам құру әлеуетін сақтайтын міндет.

Үздіксіз өзгерістер дәуірінде адам құқықтарын нығайту үшін қоғам мен мемлекет арасындағы диалогты, тәжірибе алмасуды және озық тәжірибені енгізуді жалғастыру маңызды.

Жаһанданудың күшеюінен өзара байланыстың жаңа сценарийлері пайда болуда және адам құқықтары саласы әртүрлі қауымдастықтарда тиімді болу үшін интернет пен әлеуметтік медиа сияқты технологиялық жетістіктер адам құқықтары саласында жаңа міндеттер мен мүмкіндіктер туғызады.

Бір жағынан, бұл сөз бостандығы мен ақпаратқа қол жеткізу құқығын насихаттайды, екінші жағынан, құпиялылық пен жеке деректерді қорғау, сондай-ақ пікірді көпшілікке тарату үшін жауапкершілік мәселелерін көтереді.

Қазіргі әлемдегі адам құқықтарының дамуы үнемі бейімделуді талап етеді.

Бұл - әрбір адамның құқықтары қорғалатын және құрметтелетін әділетті де ізгі қоғам құру әлеуетін сақтайтын міндет.

Үздіксіз өзгерістер дәуірінде адам құқықтарын нығайту үшін қоғам мен мемлекет арасындағы диалогты, тәжірибе алмасуды және озық тәжірибені енгізуді жалғастыру маңызды.

https://www.youtube.com/watch?v=E9U25pV7gnc

Ақпарат көзі: Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөніндегі уәкіл