Цифрлық даму саясатының тиімділігіне жүргізілген мемлекеттік аудит аяқталды. Аудит нәтижелері Әлихан Смайыловтың төрағалығымен өткен Жоғары аудиторлық палата отырысында қаралды.

Аудиторлық іс-шара Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігін, сондай-ақ Цифрлық үкіметті қолдау орталығы, «Ұлттық ақпараттық технологиялар» АҚ, Инновациялық технологиялар паркі, Astana Hub технопаркі сияқты осы саладағы негізгі ұйымдарды қамтыды.

Биыл 28 қаңтарда Үкіметтің кеңейтілген отырысында сөйлеген сөзінде Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев цифрлық технологияларды барлық бағытта енгізу қажеттігін ерекше атап өткен болатын.

«Қазақстан цифрландыру ісінде, әсіресе, мемлекеттік қызмет көрсету саласын цифрландыру жолында едәуір жетістікке жетті. Бірақ бұл – алдағы үлкен жұмыстың басы ғана. Толыққанды цифрлық экожүйе жасау үшін оның іргесі берік болуға тиіс, яғни, сапалы мәліметтер мен оны қорғайтын сенімді жүйе қажет», — деп атап өтті ҚР Президенті.

Бүгінгі таңда елімізде цифрландыру бойынша кешенді жұмыс жалғасуда. Бұған әртүрлі бизнес-процестерді қайта құру және автоматтандыру, құжаттарды цифрландыру, ақпараттық жүйелер мен қорғаныс бағдарламаларын жаңарту кіреді. Сондай-ақ жоғары жылдамдықты интернетпен қамтамасыз ету үшін коммуникациялық инфрақұрылымды жаңғырту процесі жалғасып жатыр.

Дегенмен жүргізілген аудит республиканың цифрлық даму қарқынын тежейтін бірқатар кемшіліктер мен факторларды анықтады.

Мәселен, бұл салада заңнаманың жиі өзгеруі, сондай-ақ стратегиялық құжаттарда көзделген іс-шараларды жүзеге асыруда артта қалу байқалады. Сонымен қатар мемлекеттік бағдарламалық құжаттарды орындаудағы олқылықтар және жекелеген іс-шаралардың мерзімін өзгерту үрдісі атап өтілді.

Отандық ақпараттық технологиялардың жетіспеушілігі және осы технологиялар мен ақпараттандыру құралдарының импортына тәуелділік байқалады.

«Электрондық үкіметтің» архитектурасын дамыту бойынша сапасыз қызмет көрсетілетіні анықталды: архитектуралық порталда ақпараттандыру объектілері туралы мәліметтердің нақты есебі жоқ, 49 жүйе бойынша қажетті құжаттар жоқ, 29 ақпараттық жүйе бойынша алдағы уақытқа нақты мәртебесі көрсетілмеген, 115 жүйе 1 жылдан астам тәжірибелік пайдалануда.

Отырыс барысында Жоғары аудиторлық палата төрағасы Әлихан Смайылов сапалы цифрландырусыз мемлекеттік органдар жұмысының тиімділігін және экономиканың өнімділігін арттыру мүмкін еместігін атап өтті.

«"GovTech" бірыңғай цифрлық платформасын сапалы түрде іске қосып, мемлекеттік органдар мен квазимемлекеттік ұйымдардың барлық ақпараттық жүйелерін жедел көшіру қажет. Толық интеграция, өзекті деректерді өзара пайдалану, бірыңғай тізілімдер мен классификаторлар олардың жұмыс тиімділігін арттырады. Сондай-ақ экономиканың барлық саласында цифрландыруды жеделдету керек. Ең алдымен денсаулық сақтау, өнеркәсіп, көлік және құрылыс салаларында. Ол үшін Цифрлық даму министрлігінің үйлестіруші рөлін күшейту қажет», — деді Әлихан Смайылов.

Аудит материалдарында көрсетілгендей, 2016-2017 жылдары «Инновациялық технологиялар паркі» АКҚ шеңберінде 5 технологиялық даму орталығын және 1 венчурлік қорды құруға бюджеттен 4,9 млрд теңге бөлінген. Нәтижесінде 3 орталықтың қызметі тиімсіз және нәтижесіз болып шықты, 2 компания перспективалық даму жоспарларынсыз жұмыс істейді. Осылайша, 3 млрд теңге тиімсіз пайдаланылған.

«Инновациялық технологиялар паркі» АКҚ арқылы бюджет есебінен 987 млн теңгеден астам сомаға қаржыландырылған 95 стартапқа салынған инвестициялардың нәтижелілігі мен табыстылығы расталмай отыр. Бұл ретте 2018-2020 жылдары қаржыландырылған 32 ұйым таратылған, оның 18-і мәжбүрлеу тәртібімен таратылған. Тағы 21 компания нөлдік салық есептілігімен жұмыс істейді, бұл қызметтің жоқтығын көрсетеді.

«Инновациялық технологиялар паркі» АКҚ-ға 2015 жылдан 2024 жылға дейін бюджет қаражатынан бөлек жер қойнауын пайдаланушылардан ғылыми-зерттеу және тәжірибелік-конструкторлық жұмыстарды (ҒЗТКЖ) қаржыландыру бойынша міндеттемелер ретінде 41 млрд теңге түскен. Бұл ретте «Инновациялық технологиялар паркі» АКҚ сараптамалық комиссиясы ҒЗТКЖ-ны қамтамасыз етуге жауап бермейді, бұл осы бағытта қабылданатын шешімдердің ашықтығы мен біртектілігіне күмән келтіреді. Нәтижесінде 14,8 млрд теңгеге 179 жоба негізінен бизнестің ағымдағы міндеттерін шешуге бағытталған, ал ғылымды дамытуға және жаңа технологияларды жасап шығаруға ықпал етпеген.

Сонымен қатар ҒЗТКЖ жобаларын іске асыру үшін көзделген қаражатты өзге мақсатта пайдалануға ықпал ететін факторлар анықталды. Бұл «Инновациялық технологиялар паркі» АКҚ-да басқарудың және есептіліктің ашықтығын қамтамасыз ететін механизмдерді шұғыл енгізуді талап етеді.

«Ұлттық ақпараттық технологиялар» АҚ 34 ақпараттық жүйеге қызмет көрсетеді. Олардың 85%-ның технологиялары ескірген және монолитті кодта жұмыс істейді. Бұл мекемеге бекітілген 50 ақпараттандыру объектілері бойынша 28 ақпараттық жүйе және 1 аппараттық-бағдарламалық кешенге өзекті болмауына байланысты іс жүзінде қызмет көрсетілмейді.

Жалпы аудит қорытындысы бойынша 1,1 млрд теңгеге қаржылық бұзушылықтар анықталды. Бюджет қаражаты мен активтерін тиімсіз жоспарлау 2,2 млрд теңгені, ал оларды тиімсіз пайдалану 46,5 млрд теңгені құрады. Сондай-ақ 45 жүйелік кемшіліктер мен 143 процедуралық бұзушылықтар анықталды.

Отырыс аясында Жоғары аудиторлық палата төрағасы Әлихан Смайылов кибералаяқтармен белсенді күресу қажеттігіне де назар аударды.

«Қазіргі уақытта кибершабуылдар мен алаяқтық мәселелері өте өзекті. Халық арасында алаяқтарға алдану жағдайлары жиілеп кетті. Бұл бағытта тұрақты жұмыс істеу керек, өйткені технология дамыған сайын алаяқтықтың түрлері де көбейіп барады», — деді Әлихан Смайылов цифрлық даму министрі Жаслан Мәдиевке.

Өз кезегінде министр осы бағытта жүргізіліп жатқан жұмыстар туралы баяндады.

«Ұялы байланыс бойынша мәселені шештік. Телекоммуникация операторларының антифрод-орталықтары мұндай қоңыраулар мен нөмірлерді бұғаттап отырады. Telegram заңсыз контентті жедел бұғаттайтын алгоритм жасады. WhatsApp бойынша да біз реттеуші ретінде Ұлттық Банктің антифрод-орталығын және тәуекелдерді басқару жүйесін қоса отырып алгоритм әзірледік. Азаматтар алаяқтық фактілері бойынша жүгіне алатын бірыңғай колл-орталық болады», — деді Жаслан Мәдиев.

Әлихан Смайылов Жоғары аудиторлық палатаның қорытындылары негізінде Цифрлық ведомство өзінің бөлімшелері, құрылымдық және ведомстволық бағынысты ұйымдары өз жұмысын жетілдіру бойынша нақты шаралар мен қадамдар қабылдауы үшін іс-шаралар жоспарын жасауы қажет екенін атап өтті.

Ақпарат көзі: Қазақстан Республикасының Жоғары аудиторлық палатасы